Logowanie

Aby zacząć pracę, najprawdopodobniej trzeba najpierw otworzyć sesję, wprowadzając nazwę użytkownika i hasło. Program login(1) uruchamia powłokę (interpreter poleceń). W przypadku środowiska graficznego, wyświetlony zostanie ekran z menu lub ikonkami i powłokę będzie można uruchomić kliknięciem myszy. Patrz także xterm(1).

Powłoka (shell)

Polecenia są wydawane powłoce, czyli interpreterowi poleceń. Jest to zwykły program i można go zmienić. Każdy ma swoją ulubioną powłokę. Ta standardowa nazywa się sh. Patrz także: ash(1), bash(1), chsh(1), csh(1), dash(1), ksh(1), zsh(1).

Przykładowa sesja może wyglądać tak:

knuth login: aeb
Password: ********
$ date
Tue Aug  6 23:50:44 CEST 2002
$ cal


     August 2002
Su Mo Tu We Th Fr Sa


             1  2  3


 4  5  6  7  8  9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31
$ ls
bin  tel
$ ls -l
total 2
drwxrwxr-x   2 aeb       1024 Aug  6 23:51 bin
-rw-rw-r--   1 aeb         37 Aug  6 23:52 tel
$ cat tel
maja    0501-1136285
peter   0136-7399214
$ cp tel tel2
$ ls -l
total 3
drwxr-xr-x   2 aeb       1024 Aug  6 23:51 bin
-rw-r--r--   1 aeb         37 Aug  6 23:52 tel
-rw-r--r--   1 aeb         37 Aug  6 23:53 tel2
$ mv tel tel1
$ ls -l
total 3
drwxr-xr-x   2 aeb       1024 Aug  6 23:51 bin
-rw-r--r--   1 aeb         37 Aug  6 23:52 tel1
-rw-r--r--   1 aeb         37 Aug  6 23:53 tel2
$ diff tel1 tel2
$ rm tel1
$ grep maja tel2
maja    0501-1136285
$

Użycie kombinacji klawiszy Control-D zakończyło sesję.

. Znak $ był znakiem zachęty — jest to sposób oznajmiania przez powłokę, że jest gotowa na przyjęcie kolejnego polecenia. Znak zachęty może być skonfigurowany na wiele sposobów, można w nim umieścić takie rzeczy, jak nazwa użytkownika, nazwa komputera, bieżący katalog, czas, itd. Przypisanie PS1="Co dalej, mistrzu? " zmieni znak zachęty na właśnie taki, jak podano.

Widzieliśmy, że istnieją polecenia date (wyświetla datę i czas) oraz cal (pokazuje kalendarz).

Polecenie ls listuje zawartość bieżącego katalogu — mówi, jakie pliki znajdują się w katalogu. Z opcją -l wyświetla długą listę, która zawiera właściciela, rozmiar i datę pliku oraz uprawnienia do czytania i/lub zmieniania pliku. Na przykład plik "tel" ma 37 bajtów, jego właścicielem jest aeb i właściciel może czytać z pliku i do niego zapisywać, inni mogą tylko czytać. Właściciela i uprawnienia można zmienić poleceniami chown i chmod.

Polecenie cat wyświetla zawartość pliku. (Nazwa pochodzi od "concatenate and print" ("scal i wydrukuj"): wszystkie pliki podane jako parametry są łączone a następnie wysyłane na "standardowe wyjście" (zob. stdout(3)), w tym przypadku ekran terminalu).

Polecenie cp (od "copy" — ang. kopiuj) kopiuje plik.

Polecenie mv (od "move" — ang. "przenieś") tylko zmieni mu nazwę.

Polecenie diff wyświetla różnice między dwoma plikami. Tutaj nie było żadnego wyjścia, ponieważ nie było różnic.

Polecenie rm (od "remove" — ang. "usuń") usuwa plik i — bądź ostrożny! — plik nieodwołalnie znika. Nie ma kosza ani nic w tym rodzaju. Usunięcie oznacza utracenie pliku.

Polecenie grep (od "g/re/p") szuka wystąpień podanego łańcucha znaków w jednym lub więcej plikach. Tutaj znalazło numer telefonu Mai.

Ścieżki i katalog bieżący

Pliki znajdują się w rozległym drzewie, hierarchii plików. Każda ma nazwę ścieżki, opisującą ścieżkę z korzenia drzewa (który jest nazywany /) do pliku. Na przykład taką pełną ścieżką mogłoby być /home/aeb/tel. Ponieważ podawanie pełnych ścieżek za każdym razem nie byłoby zbyt wygodne, więc dla plików znajdujących się w bieżącym katalogu można podać tylko ostatni komponent ścieżki. To dlatego /home/eb/tel można skrócić do tel, jeżeli bieżącym katalogiem jest /home/aeb.

Polecenie pwd wyświetla nazwę bieżącego katalogu.

Polecenie cd zmienia bieżący katalog.

Porównaj polecenia cd i pwd i poznaj zastosowania cd: "cd", "cd .", "cd ..", "cd /" i "cd ~".

Katalogi

Polecenie mkdir tworzy nowy katalog.

Polecenie rmdir usuwa katalog, jeżeli jest pusty, lub zgłasza błąd w przeciwnym wypadku.

Polecenie find (z raczej rozbudowaną składnią) wyszuka pliki o danej nazwie lub innej właściwości. Na przykład "find . -name tel" znalazłoby wszystkie pliki tel, zaczynając wyszukiwanie od obecnego katalogu (który jest nazywany .). A "find / -name tel" zrobiłoby to samo, ale zaczęłoby wyszukiwanie od korzenia drzewa. Ponieważ przeszukiwanie wielogigabajtowego dysku może zająć sporo czasu, czasami lepszym pomysłem może być użycie polecenia locate(1).

Dyski i systemy plików

Polecenie mount dołącza system plików znaleziony na jakimś dysku (lub dyskietce, CDROM-ie itp.) do hierarchii systemu plików. A umount z powrotem go odłącza. Polecenie df mówi, ile wolnego miejsca pozostało na dysku.

Procesy

W systemach uniksowych może jednocześnie działać wiele procesów, zarówno uruchomionych przez użytkownika, jak i systemowych. Procesy uruchamiane z konsoli są procesami pierwszoplanowymi, a pozostałe są procesami działającymi w tle. Polecenie ps pokazuje, jakie procesy są aktywne i jakie numery zostały przypisane tym procesom. Polecenie kill pozwala na pozbycie się procesów. Bez żadnej opcji wysyła tylko przyjacielskie żądanie: proszę się zakończyć. A "kill -9", po którym następuje numer procesu, natychmiast zabije proces. Procesy pierwszoplanowe mogą często zostać zabite przez naciśnięcie Control-C.

Wyszukiwanie informacji

Istnieją tysiące poleceń, każde mające wiele opcji. Tradycyjnie polecenia są udokumentowane w stronach podręcznika ekranowego (takich, jak ta), tak więc polecenie "man kill" dokumentuje sposób użycia polecenia "kill" (a "man man" wyświetla dokumentację programu "man"). Program man wyświetla tekst za pomocą pagera, którym zazwyczaj jest less. Naciśnij klawisz spacji, aby wyświetlić kolejną stronę, naciśnij q, aby zakończyć.

Wszelka dokumentacja zwyczajowo odwołuje się do stron podręcznika ekranowego przez podanie nazwy i numeru sekcji, jak na przykład man(1). Strony podręcznika są zwięzłe i pozwalają na szybkie wyszukanie jakiegoś zapomnianego szczegółu. Dla nowych użytkowników użyteczny jest tekst wprowadzenia z większą liczbą przykładów i wyjaśnień.

Z wieloma programami GNU/FSF są dostarczane pliki info. Polecenie "info info" wyświetli wprowadzenie na temat użycia programu info.

Specjalne tematy są często omawiane w dokumentach HOWTO. Sprawdź zawartość katalogu /usr/share/doc/howto/pl lub /usr/share/doc/howto/en i użyj przeglądarki www, jeżeli znajdziesz tam pliki HTML.